निपुण भारत अभियान (NIPUN Bharat Abhiyan)

नमस्कार शिक्षक मित्रांनो!

आज आपण एका अशा विषयावर गप्पा मारणार आहोत, जो केवळ एक सरकारी अभियान नाही, तर आपल्या मुलांच्या भविष्याचा पाया आहे. हा विषय आपल्या वर्गाशी, आपल्या शिकवण्याशी आणि आपल्या प्रत्येक विद्यार्थ्याच्या डोळ्यातल्या स्वप्नांशी जोडलेला आहे. तो विषय आहे – ‘निपुण भारत अभियान’ (NIPUN Bharat Abhiyan).

मी जेव्हा ‘अभियान’ हा शब्द वापरतो, तेव्हा तुमच्या मनात कदाचित काहीतरी सरकारी, किचकट आणि कागदोपत्री कामाची गोष्ट येत असेल. पण थांबा! मला आज तुम्हाला निपुण भारत अभियानाची ती बाजू सांगायची आहे, जी थेट आपल्या काळजाला हात घालते. ही गोष्ट आहे आपल्या छोट्या मुला-मुलींना खऱ्या अर्थाने साक्षर बनवण्याची, त्यांना केवळ अक्षरं नाही, तर ज्ञानाच्या जगात आत्मविश्वासाने वाचायला आणि लिहायला शिकवण्याची.

मुलांची वाचन क्षमता कशी वाढवावी?

आपण अनेक वर्षांपासून वर्गात शिकवत आहोत. आपल्यापैकी अनेकांनी पाहिलं असेल की, मुलं तिसरीत, चौथीत जातात, पण त्यांना साधं एक वाक्यही नीट वाचता येत नाही. वाचलं तरी त्याचा अर्थ कळत नाही. गणित तर दूरचीच गोष्ट. हे चित्र आपल्याला आतून कुठेतरी अस्वस्थ करतं, नाही का? आपल्याला वाटतं की, अरे, आपण कुठे कमी पडतोय? या मुलांचं भविष्य काय? याच प्रश्नाचं उत्तर शोधण्याचा एक प्रामाणिक प्रयत्न म्हणजे ‘निपुण भारत अभियान’ (NIPUN Bharat Abhiyan), NIPUN Bharat Maharashtra आहे.

---

---

निपुण भारत अभियान म्हणजे काय?, निपुण भारत या शब्दाचा अर्थ

‘निपुण’ या शब्दाचा अर्थ आहे ‘कुशल’ किंवा ‘पारंगत’. आणि या अभियानाचं पूर्ण नाव आहे –

National Initiative for Proficiency in Reading with Understanding and Numeracy, म्हणजेच, आकलनपूर्वक वाचन आणि संख्याज्ञानामध्ये प्रवीणता मिळवण्यासाठीचा राष्ट्रीय उपक्रम नावावरूनच या अभियानाचा उद्देश आपल्या लक्षात येतो.

या अभियानाचं एक सरळ, साधं आणि स्पष्ट ध्येय आहे:

सन २०२६-२७ पर्यंत, आपल्या देशातील प्रत्येक मूल जेव्हा तिसरी इयत्ता पूर्ण करेल, तेव्हा त्याला आकलनपूर्वक वाचता आले पाहिजे आणि मूलभूत गणिती क्रिया करता आल्या पाहिजेत.

विचार करा, केवढं मोठं स्वप्न आहे हे! आपल्या वर्गातला प्रत्येक मुलगा, प्रत्येक मुलगी जेव्हा तिसरीतून बाहेर पडेल, तेव्हा तो किंवा ती केवळ अक्षरं गिरवणारी नसेल, तर गोष्टीची पुस्तकं आवडीने वाचणारी असेल, दुकानातले हिशोब सहज करणारी असेल मौखिक भाषा विकास (Oral Language Development). हाच तर खऱ्या शिक्षणाचा पाया आहे, नाही का? आणि हा पाया घालण्याची सगळ्यात मोठी आणि महत्त्वाची जबाबदारी आपल्या सगळ्यांवर, म्हणजेच शिक्षकांवर आहे. म्हणूनच, आज आपण या अभियानातील भाषा आणि साक्षरतेच्या भागावर अगदी खोलात जाऊन बोलणार आहोत. ही मार्गदर्शिका आपल्याला त्यासाठीच मदत करणार आहे.

आपण भाषा साक्षरतेबद्दल बोलतो, पायाभूत साक्षरता (Foundational Literacy) म्हणजे नेमकं काय?

‘साक्षरता’ म्हटलं की आपल्या डोळ्यासमोर ‘अ, आ, इ, ई’ आणि ‘क, ख, ग, घ’ येतात. पण पायाभूत भाषा साक्षरता ही याच्या खूप पुढची गोष्ट आहे. भाषा शिकणं म्हणजे एक घर बांधण्यासारखं आहे. या घराचे चार मुख्य स्तंभ आहेत आणि हे चारही स्तंभ मजबूत असतील, तरच त्यावर ज्ञानाची इमारत उभी राहू शकते. चला, या चार स्तंभांना एका-एका करून समजून घेऊया.

पहिला स्तंभ : मौखिक भाषा विकास (बोलणं आणि ऐकणं)

मूल जन्माला आल्यानंतर लिहायला किंवा वाचायला नाही, तर बोलायला आणि ऐकायला शिकतं. हाच भाषेचा नैसर्गिक क्रम आहे. वर्गातही आपल्याला याच क्रमाने जायचं आहे. मूल जेवढं जास्त ऐकेल, जेवढं जास्त बोलेल, तेवढा त्याचा भाषिक विकास पक्का होईल. मौखिक भाषा विकास म्हणजे काय, तर:

• ऐकण्याची क्षमता: लक्षपूर्वक ऐकणं, ऐकलेल्या गोष्टी समजून घेणं, त्यातील सूचना पाळणं.
• बोलण्याची क्षमता: स्वतःचे विचार, भावना आणि अनुभव स्पष्ट शब्दात मांडता येणं.

आपण वर्गात हे कसं साधू शकतो?

अगदी सोपं आहे! आपल्याला फक्त मुलांना बोलतं करायचं आहे, भाषा शिक्षण पद्धती (Language Teaching Methods).

• गप्पा मारा: ‘आज शाळेत येताना काय पाहिलं?’, ‘काल घरी काय गंमत झाली?’, ‘तुला कोणता खेळ आवडतो?’ असे सोपे प्रश्न विचारून मुलांना बोलायला लावा.
• चित्रवाचन: वर्गात एक मोठं चित्र लावा आणि त्यावर आधारित प्रश्न विचारा. ‘चित्रात काय दिसतंय?’, ‘हा मुलगा काय करत असेल?’, ‘पुढे काय होईल असं वाटतं?’ याने मुलांची कल्पनाशक्ती वाढते आणि त्यांना बोलायला प्रोत्साहन मिळतं.
• गोष्टी सांगा: आपण सांगितलेल्या गोष्टी मुलं जितक्या आवडीने ऐकतात, तितकं दुसरं काहीच नाही. गोष्ट सांगितल्यानंतर त्यावर छोटी-छोटी प्रश्न विचारा. त्यांना गोष्ट त्यांच्या शब्दांत सांगायला लावा.
• बडबडगीते आणि कविता: तालासुरात म्हटलेली बडबडगीते मुलांच्या तोंडी सहज बसतात आणि त्यामुळे त्यांची भाषा प्रवाही होते.

लक्षात ठेवा, ज्या मुलाचं बोलणं आणि ऐकणं पक्कं आहे, त्याला वाचन आणि लेखन शिकणं खूप सोपं जातं. हा पहिला पाया आहे आणि तो आपल्याला खूप मजबूत करायचा आहे.

दुसरा स्तंभ : डिकोडिंग (अक्षरांची आणि आवाजाची ओळख)

हा भाषेच्या घरातला दुसरा आणि तांत्रिकदृष्ट्या महत्त्वाचा स्तंभ आहे. ‘डिकोडिंग’ म्हणजे काय, तर छापलेले अक्षर (चिन्ह) आणि त्याचा आवाज (ध्वनी) यांच्यातला संबंध ओळखता येणं. सोप्या भाषेत सांगायचं तर, ‘क’ हे अक्षर दिसल्यावर त्याच्याशी ‘क्’ हा आवाज जोडता येणं, याला डिकोडिंग म्हणतात.

यामध्ये काही महत्त्वाचे टप्पे आहेत:

1. ध्वनीची जाणीव (Phonological Awareness): मुलांना शब्दांमधले वेगवेगळे आवाज ओळखता यायला हवेत. जसं की, ‘कमळ’ या शब्दात ‘क्’, ‘म्’, ‘ळ्’ हे आवाज आहेत, हे त्यांना कळायला हवं. यासाठी आपण यमक जुळणारे शब्द (उदा. ताट-वाट), सुरुवातीच्या आवाजाने सुरू होणारे शब्द (उदा. कप, कपाट, करवत) असे खेळ घेऊ शकतो.
2. अक्षरांची ओळख (Letter Recognition): मुलांना मुळाक्षरांमधील प्रत्येक अक्षर ओळखता आलं पाहिजे. त्याचा आकार, त्याचं नाव आणि त्याचा आवाज, या तिन्ही गोष्टींची पक्की ओळख व्हायला हवी.
3. बारखडी आणि जोडाक्षरं: काना, मात्रा, वेलांटी, उकार यांची ओळख करून देणं आणि मग जोडाक्षरांची ओळख करून देणं, हा डिकोडिंगचाच भाग आहे.
4. शब्दवाचन: एकदा अक्षरं आणि आवाज यांची ओळख झाली की, मुलं अक्षरं जोडून शब्द वाचायला शिकतात. उदा. ‘क’ + ‘प’ = ‘कप’.

डिकोडिंग पक्कं असेल, तर मूल अडखळत का होईना, पण कोणताही नवीन शब्द वाचण्याचा प्रयत्न करतं. त्याचा आत्मविश्वास वाढतो. आकलनपूर्वक वाचन (Reading with Comprehension) यासाठी वर्गात अक्षर कार्ड, शब्द कार्ड यांचा भरपूर वापर करायला हवा.

---

---

तिसरा स्तंभ : वाचन आणि आकलन (Reading and Comprehension)

हा आपल्या भाषा-साक्षरतेच्या घराचा कळस आहे! वाचन म्हणजे केवळ समोर छापलेले शब्द mechanically उच्चारणे नव्हे. वाचन तेव्हाच पूर्ण होतं, जेव्हा वाचलेल्या प्रत्येक शब्दाचा, प्रत्येक वाक्याचा आणि प्रत्येक परिच्छेदाचा अर्थ मुलाला कळतो. यालाच ‘आकलनपूर्वक वाचन’ म्हणतात. निपुण भारत अभियानाचा सगळा भर (FLN Mission) याच गोष्टीवर आहे.

आकलनाचेही वेगवेगळे स्तर असतात:

• स्पष्टपणे दिलेला अर्थ समजणं: वाचलेल्या मजकुरात थेटपणे काय सांगितलं आहे, ते कळणं. उदा. ‘राजू शाळेत गेला’ हे वाचल्यावर राजू कुठे गेला, हे सांगता येणं.
• अंदाजे अर्थ लावणं: वाचलेल्या मजकुरात थेट न सांगितलेल्या गोष्टींचा अंदाज बांधता येणं. उदा. ‘आकाशात काळे ढग जमले होते आणि वारा सुटला होता’ हे वाचल्यावर ‘पाऊस येणार असेल’ असा अंदाज बांधता येणं.
• चिकित्सक विचार करणं: वाचलेल्या गोष्टीवर स्वतःचे मत तयार करता येणं, ‘हे असं का घडलं असेल?’ असा विचार करता येणं.

आकलन क्षमता कशी वाढवायची?

• वाचताना प्रश्न विचारा: धडा शिकवताना किंवा गोष्ट वाचताना मधे-मधे थांबा आणि ‘आता पुढे काय होईल?’, ‘या जागी तुम्ही असता तर काय केलं असतं?’ असे प्रश्न विचारा.
• जोडीने वाचन: मुलांना दोघा-दोघांच्या जोडीत वाचायला सांगा. यामुळे एकमेकांच्या मदतीने ती मुलं अधिक चांगल्या प्रकारे वाचू शकतात.
• वाचन कोपरा: वर्गात एक छोटासा ‘वाचन कोपरा’ तयार करा. तिथे गोष्टीची, चित्रांची वेगवेगळी पुस्तकं ठेवा. मुलांना त्यांच्या आवडीचं पुस्तक काढून वाचू द्या.
• गपचूप वाचन (Silent Reading): मुलांना मनातल्या मनात वाचायची सवय लावा. यामुळे त्यांचं लक्ष पूर्णपणे मजकुराच्या अर्थाकडे लागतं.

चौथा स्तंभ : लेखन (Writing)

भाषा शिकण्याचा शेवटचा आणि तितकाच महत्त्वाचा टप्पा म्हणजे लेखन. लेखन म्हणजे केवळ बघून लिहिणं नाही, तर स्वतःचे विचार, कल्पना आणि अनुभव कागदावर उतरवता येणं.

लेखनाचेही काही टप्पे आहेत:

1. चित्र काढणं आणि रेघोट्या मारणं: लेखनाची सुरुवात इथूनच होते. मुलं सुरुवातीला काहीतरी चित्रं काढतात, रेघोट्या मारतात. हा त्यांच्या अभिव्यक्त होण्याचा पहिला प्रयत्न असतो. त्याला कधीही हसू नये.
2. अक्षरं गिरवणं: योग्य पद्धतीने अक्षरं कशी लिहायची, त्याचं वळण कसं असावं, हे शिकवणं.
3. शब्द आणि वाक्य लेखन: बघून शब्द लिहिणं, ऐकलेले शब्द लिहिणं (श्रुतलेखन) आणि हळूहळू छोटी-छोटी वाक्यं स्वतःच्या मनाने लिहिणं.
4. स्व-अभिव्यक्ती: एखाद्या विषयावर (उदा. ‘माझी आई’, ‘माझा आवडता खेळ’) काही ओळी स्वतःच्या विचारांनी लिहिता येणं, हा लेखनाचा सर्वोच्च टप्पा आहे.

वर्गात मुलांनी लिहिलेलं, चित्र काढलेलं आवर्जून लावा. ‘माझा शब्द’, ‘माझं वाक्य’ अशा उपक्रमांमधून मुलांना लिहिण्यासाठी प्रोत्साहन द्या.

मित्रांनो, हे आहेत भाषा-साक्षरतेचे चार स्तंभ. या चारही स्तंभांवर आपल्याला एकाच वेळी, पण मुलांच्या वयानुसार आणि क्षमतेनुसार काम करायचं आहे.

वयोगटानुसार आपल्याला काय साधायचं आहे? (लक्ष्यांकुर)

निपुण भारत अभियानाने प्रत्येक वयोगटासाठी काही निश्चित ध्येयं ठरवून दिली आहेत. याला ‘लक्ष्यांकुर’ असं म्हटलं आहे. चला पाहूया, आपल्याला कोणत्या वर्गातल्या मुलांकडून काय अपेक्षित आहे.

बालवाटिका (वय ५ ते ६)

या वयातल्या चिमुरड्यांकडून आपल्याला खूप लेखी कामाची अपेक्षा नाहीये. इथे सगळा भर ‘बोलणं-ऐकणं’ आणि ‘खेळणं’ यावर आहे.

• त्यांना शिक्षकांनी सांगितलेली गोष्ट, कविता लक्षपूर्वक ऐकता यायला हवी आणि त्यावर आधारित सोप्या प्रश्नांची उत्तरं देता यायला हवीत.
• त्यांना चित्र पाहून त्यातील गोष्टींबद्दल दोन-तीन वाक्यं बोलता यायला हवीत.
• त्यांना स्वतःचं नाव, आई-बाबांचं नाव सांगता यायला हवं.
• त्यांना कमीत कमी १०-१२ मुळाक्षरं तरी ओळखता यायला हवीत आणि त्यांचे आवाज सांगता यायला हवेत.
• पेन्सिल नीट पकडून रेघोट्या मारता येणं, चित्र रंगवता येणं, हे सुद्धा महत्त्वाचं आहे.

इयत्ता पहिली (वय ६ ते ७)

पहिलीत मुलं खऱ्या अर्थाने वाचन-लेखनाच्या जगात प्रवेश करतात. पहिलीच्या मुलांसाठी भाषा शिक्षण.

• त्यांना वयाला साजेसा, अपरिचित मजकूर (ज्यात ८-१० वाक्यं असतील) वाचता यायला हवा.
• त्यांना वाचलेल्या मजकुरावर आधारित किमान ४ पैकी ३ प्रश्नांची उत्तरं देता यायला हवीत.
• त्यांना अर्थपूर्ण छोटी वाक्यं (उदा. ‘राम घरी आला’) वाचता यायला हवीत.
• त्यांना मराठीतली सगळी मुळाक्षरं (स्वर आणि व्यंजन) ओळखता आणि लिहिता यायला हवीत.
• त्यांना स्वतःच्या मनाने सोपे शब्द किंवा छोटी वाक्यं लिहिण्याचा प्रयत्न करता यायला हवा.

इयत्ता दुसरी (वय ७ ते ८):

दुसरीत मुलांच्या वाचनात आणि आकलनात अधिक गती आणि अचूकता यायला हवी.

• त्यांना वयाला साजेसा, अपरिचित मजकूर (ज्यात ८-१० वाक्यं किंवा ६० शब्द असतील) आकलनपूर्वक वाचता यायला हवा.
• त्यांना साधारणपणे प्रति मिनिट ३० ते ४५ शब्द अर्थ समजून घेऊन वाचता यायला हवेत.
• वाचलेल्या मजकुरावर आधारित विचारलेल्या ५ प्रश्नांपैकी किमान ४ प्रश्नांची उत्तरं त्यांना देता यायला हवीत.
• त्यांना एखादं चित्र दिल्यास किंवा विषय दिल्यास त्यावर स्वतःच्या मनाने २-३ वाक्यं लिहिता यायला हवीत²³.

इयत्ता तिसरी (वय ८ ते ९)

तिसरी हे आपल्या निपुण भारत अभियानाचं अंतिम लक्ष्य आहे. या वर्गातून बाहेर पडणारं प्रत्येक मूल ‘निपुण’ असायला हवं.

• त्यांना वयाला साजेसा, अपरिचित मजकूर (ज्यात १०-१२ वाक्यं किंवा ८० शब्द असतील) आकलनपूर्वक वाचता यायला हवा.
• त्यांना साधारणपणे प्रति मिनिट ४५ ते ६० शब्द अचूकपणे आणि अर्थ समजून घेऊन वाचता यायला हवेत²⁵.
• वाचलेल्या मजकुरावर आधारित विचारलेल्या ५ प्रश्नांपैकी किमान ४ प्रश्नांची उत्तरं त्यांना देता यायला हवीत²⁶.
• त्यांना दिलेल्या विषयावर किंवा चित्रावर स्वतःच्या मनाने ५-६ ओळी लिहिता यायला हव्यात. त्यात व्याकरणाच्या किरकोळ चुका असल्या तरी चालतील, पण विचार स्वतःचे असायला हवेत.

हे लक्ष्य वाचून कदाचित तुम्हाला थोडं दडपण आलं असेल. पण घाबरू नका. हे लक्ष्य साधण्यासाठी आपल्याला काय करायचं आहे, याचं मार्गदर्शनही या पुस्तिकेत दिलं आहे.

आपला वर्ग कसा असावा? शिकवण्याच्या गमतीजमती, वर्गात बोलक्या भिंती कशा तयार कराव्या?

आपला वर्ग हा मुलांसाठी ‘शिकण्याची प्रयोगशाळा’ (FLN classroom activities in Marathi )बनायला हवा. तो बोलका, खेळकर आणि आनंददायी असायला हवा.

---

---

1. बोलक्या भिंती (Print-Rich Environment): आपल्या वर्गातल्या भिंती या मुलांशी बोलल्या पाहिजेत. याचा अर्थ काय, तर वर्गात मुलांच्या उंचीवर वेगवेगळी चित्रं, अक्षरं, शब्द, बाराखडीचे तक्ते, मुलांनी काढलेली चित्रं, त्यांनी लिहिलेली वाक्यं लावा. मूल जिथे बघेल, तिथे त्याला काहीतरी वाचायला मिळेल. यामुळे नकळतपणे मुलं अक्षरं आणि शब्दांशी जोडली जातात.
2. वाचन कोपरा (Reading Corner): वर्गातल्या एका कोपऱ्यात एक सतरंजी टाका, तिथे गोष्टीची, चित्रांची पुस्तकं मुलांच्या हाताला लागतील अशी ठेवा. मुलांना रिकामा वेळ मिळाल्यावर तिथे जाऊन पुस्तकं चाळू द्या, वाचू द्या. वाचनाची आवड निर्माण करण्याचा हा सर्वोत्तम मार्ग आहे.
3. खेळातून शिक्षण: लहान मुलांचं सगळं शिकणं हे खेळातूनच होतं. त्यामुळे आपल्याला आपलं शिकवणं खेळकर बनवावं लागेल.
   • भाषिक खेळ: शब्दभेंडी, नावावरून गाव शोधा, यमक जुळवणारे शब्द सांगा, गोष्ट पूर्ण करा, असे अनेक खेळ आपण घेऊ शकतो.
   • कृतीयुक्त गाणी: हावभावांसहित म्हटलेली गाणी मुलांच्या लवकर लक्षात राहतात.
   • नाट्यीकरण: वर्गात छोट्या-छोट्या संवादांचं, गोष्टींचं नाट्यीकरण करा. मुलांना वेगवेगळी पात्रं साकारायला द्या. यामुळे त्यांची बोलण्याची भीती निघून जाते.
4. नियोजनबद्धता: या सगळ्या गोष्टी प्रभावीपणे करण्यासाठी आपल्याला साप्ताहिक नियोजन करावं लागेल. प्रत्येक आठवड्यात भाषा-साक्षरतेच्या चारही स्तंभांवर (मौखिक भाषा, डिकोडिंग, वाचन-आकलन, लेखन) काम होईल, याचं नियोजन आपण करायला हवं.

मुलांची प्रगती कशी तपासायची? (मूल्यमापन)

निपुण भारत अभियानात पारंपरिक परीक्षांना फारसं महत्त्व नाही. इथे सगळा भर ‘सातत्यपूर्ण सर्वंकष मूल्यमापनावर’ आहे. आपल्याला मुलांची परीक्षा घेऊन त्यांना ‘पास’ किंवा ‘नापास’ ठरवायचं नाहीये, तर त्यांना समजून घ्यायचं आहे. आपल्याला हे बघायचं आहे की, प्रत्येक मूल शिकण्याच्या प्रक्रियेत कुठे आहे आणि त्याला पुढे जाण्यासाठी माझी काय मदत हवी आहे.

पायाभूत स्तरावरील मूल्यमापन यासाठी आपण काय करू शकतो?

• निरीक्षण: वर्गात मुलं काय करतात, कसं बोलतात, खेळात कसा भाग घेतात, याचं सतत निरीक्षण करा. आपल्या डायरीत छोट्या-छोट्या नोंदी ठेवा.
• तोंडी प्रश्न: शिकवताना सोपे आणि वैयक्तिक प्रश्न विचारा.
• कृती तपासा: मुलांनी केलेल्या कृती, त्यांनी काढलेली चित्रं, लिहिलेले शब्द तपासा.
• संकलनिका (Portfolio): प्रत्येक मुलाची एक फाईल तयार करा. त्यात त्याने वर्षभरात केलेली चांगली कामं (चित्रं, लिहिलेले शब्द/वाक्यं, वर्कशीट) जपून ठेवा. यातून आपल्याला त्याच्या प्रगतीचा आलेख स्पष्ट दिसतो.

हे मूल्यमापन भीतीदायक नसावं, तर मुलांसाठी आणि आपल्यासाठी एक शिकण्याचा अनुभव असावं.

शिक्षक मित्रांनो, हे काम खूप मोठं आहे, पण या प्रवासात तुम्ही एकटे नाही. तुमच्यासोबत एक संपूर्ण व्यवस्था उभी आहे.

• मुख्याध्यापक: ते तुमचे मार्गदर्शक आणि समर्थक आहेत. तुम्हाला वर्गात काही नवीन प्रयोग करायचे असतील, काही साहित्य हवं असेल, तर ते तुम्हाला नक्कीच मदत करतील.
• पालक: मुलांच्या शिक्षणात पालकांचा सहभाग खूप महत्त्वाचा आहे. नियमित पालक सभा घ्या. मुलांना घरी गोष्टी वाचून दाखवायला, त्यांच्याशी गप्पा मारायला पालकांना सांगा. मूल घरी काय करतं, हे समजून घ्या.
• शाळा व्यवस्थापन समिती (SMC) आणि समाज: शाळेच्या विकासासाठी समाजाचा पाठिंबा मिळवा. वाचन कोपऱ्यासाठी पुस्तकं गोळा करणं, शाळेच्या भिंती रंगवणं, अशा अनेक कामांत समाज मदत करू शकतो.

शिक्षक मार्गदर्शिका (Teacher’s Guide)

निपुण भारत अभियान हे आपल्या मुलांच्या उज्वल भविष्यासाठी उचललेलं एक ऐतिहासिक पाऊल आहे. हे कागदावर यशस्वी होणारं अभियान नाही, तर तुमच्या आणि माझ्या वर्गात यशस्वी होणारं अभियान आहे. जेव्हा आपला प्रत्येक विद्यार्थी आत्मविश्वासाने वाचेल, लिहील आणि आपले विचार मांडेल, तेव्हाच हे अभियान खऱ्या अर्थाने यशस्वी होईल.

हे काम आव्हानात्मक आहे, यात शंका नाही. पण आपल्या वर्गातल्या त्या निरागस डोळ्यांत ज्ञानाची चमक पाहण्यापेक्षा मोठा आनंद कोणता असू शकतो? चला, तर मग… एक नवीन विश्वास, एक नवीन ऊर्जा आणि एक नवीन स्वप्न घेऊन कामाला लागूया. आपल्या प्रत्येक मुलाला ‘निपुण’ बनवण्याचा निश्चय करूया. कारण जेव्हा मूल शिकेल, तेव्हाच देश पुढे जाईल!

धन्यवाद!